බබා ලැබුණාම ඉතින් මහන්සියි නේද?

ඇඟට පණ නෑ වගේ, හිතත් සමහර වෙලාවට අවුල් වගේ... බරත් එහෙ මෙහෙ වෙනවා. 'මේවා ඉතින් සාමාන්‍ය දේවල්නේ' කියලා ඔයා හිතනවා ඇති. ගොඩක් දුරට ඒක ඇත්ත! ඒත්... සමහර වෙලාවට මේ 'සාමාන්‍ය' දේවල් ඇතුළේ හැංගිලා තියෙන, අපි වැඩිය කතා නොකරන දෙයක් ගැනයි අද මම කියන්න යන්නේ. ඒ තමයි පශ්චාත් ප්‍රසව තයිරොයිඩ් ප්‍රදාහය, නැත්නම් (Postpartum Thyroiditis).

❓ පශ්චාත් ප්‍රසව තයිරොයිඩ් ප්‍රදාහය (Postpartum Thyroiditis) කියන්නේ මොකක්ද? මේක මොකක්ද දන්නවද? බබා ලැබිලා පළවෙනි අවුරුද්ද ඇතුළත ඔයාගේ බෙල්ලේ තියෙන සමනලයෙක් වගේ පුංචි ග්‍රන්ථියක් (තයිරොයිඩ් එක) ටිකක් ඉදිමෙන එකක්, නැත්නම් සරලවම කිව්වොත් 'සීතල වෙනවා' වගේ දෙයක්. මෙයා තමයි අපේ ඇඟේ එනර්ජි පාවිච්චි කරන විදිහ (Metabolism එක) කන්ට්‍රෝල් කරන්නේ. එයා අවුල් ගියොත් ඉතින් ඇඟටම බලපානවා.

🔄 මේක එන්නේ කොහොමද? අදියර මොනවද? මේක හරියට ෆිල්ම් එකක සීන් වගේ, අදියර කීපයකින් එන්න පුළුවන්.මුලින්ම එන සීන් එක (Hyperthyroidism - තයිරොයිඩ් එක ඕනවට වඩා වැඩ): හරියට ඔයාගේ තයිරොයිඩ් එක ඕනවට වඩා ඇක්ටිව් වෙලා, හෝමෝන ගොඩක් රුධිරයට දානවා. මේක බබා ලැබිලා මාස 1.5 ඉඳන් 6ක් ඇතුළත වෙන්න පුළුවන්. සති කීපයක් නැත්නම් මාස 3ක් විතර තියෙයි.ඊළඟ සීන් එක (Hypothyroidism - තයිරොයිඩ් එක හරියට වැඩ නෑ): දැන් තයිරොයිඩ් එක ස්ලෝ වෙනවා, අවශ්‍ය තරම් හෝමෝන දෙන්නේ නෑ. මේක බබා ලැබිලා මාස 4-8 අතර පටන් අරන්, සමහරවිට අවුරුද්දක් විතර ඇදෙන්න පුළුවන්.අන්තිම සීන් එක (සුවවීම): ගොඩක් වෙලාවට තයිරොයිඩ් එක ආයෙත් නෝමල් වෙනවා. හැබැයි ඉතින්, හැමෝටම මේ සීන් ඔක්කොම මේ ඕඩර් එකටම එන්නේ නෑ. සමහරුන්ට දෙවෙනි සීන් එක (Hypothyroidism) එන්නෙම නැතුව හොඳ වෙනවා. කලාතුරකින් තමයි සමහරුන්ට ඒ ස්ලෝවුණ ගතිය දිගටම තියෙන්නේ.

📊 මේක කොච්චර සුලභද? මේක හැමෝටම හැදෙන දෙයක් නෙවෙයි, ඒත් ඉතින් නැත්තෙමත් නෑ. දරුවෙක් ලැබුණාම, නැත්නම් ගබ්සාවක් වුණාම පළවෙනි අවුරුද්ද ඇතුළත අම්මලා 100කින් 5කට 10කට විතර මේක එන්න පුළුවන්. ඔයාට කලින් තයිරොයිඩ් අවුලක් තිබුණා නම්, මේ චාන්ස් එක ටිකක් වැඩියි.

⚠️ මොනවද මේකේ ලක්ෂණ? කොහොමද දැනෙන්නේ? හරි, දැන් බලමු මේක ආවම කොහොමද දැනෙන්නේ කියලා.තයිරොයිඩ් එක ඕනවට වඩා වැඩ (Hyperthyroidism) නම්: ගොඩක් වෙලාවට ලොකු දෙයක් දැනෙන්නෙ නෑ. ඒත් සමහරවිට හිතට අමුතු නොසන්සුන්කමක් (Anxiety), කේන්ති යන ගතියක්, කොණ්ඩේ යනවා වගේ, ඇඟ කෙට්ටු වෙනවා, හදවත ගැහෙන සද්දේ වැඩියෙන් ඇහෙනවා (Tachycardia), දාඩිය දානවා වගේ දැනෙන්න පුළුවන්.තයිරොයිඩ් එක හරියට වැඩ නැත්නම් (Hypothyroidism): මෙන්න මේක තමයි ගොඩක් අයට දැනෙන්නේ. හිතාගන්න බැරි මහන්සියක්: නිදාගත්තත් ඇඟට පණ නෑ වගේ. ඇඟ මහත් වෙනවා: කන විදිහ වෙනස් නොවුණත්. හිත කඩා වැටෙනවා (Depression): කිසි දේකට උනන්දුවක් නෑ වගේ. හම වේලෙනවා, මලබද්ධය, ඇඟපත රිදෙනවා. බබාට කිරි දෙනවනම් කිරි අඩුවෙනවා. අනිත් අයට සාමාන්‍ය සීතල ඔයාට දරාගන්න බෑ. මේ Hypothyroidism ලක්ෂණ, බබා ලැබුණාම එන 'සාමාන්‍ය' දේවල් එක්ක පටලවාගන්න හරි ලේසියි. 'බබා බලනකොට මහන්සි වෙන එක සාමාන්‍යයිනේ' කියලා ඉන්න එපා. මේවා දිගටම තියෙනවා නම්, දරුණු නම් අනිවාර්යයෙන් දොස්තර කෙනෙක්ව හම්බවෙන්න ඕන.

🤔 ඇයි මෙහෙම වෙන්නේ? මේකට හේතුව පොඩ්ඩක් සංකීර්ණයි. අපේ ඇඟේ ඉන්නවා 'සොල්දාදුවෝ' වගේ කොටසක් (ප්‍රතිදේහ - Antibodies). එයාලා ලෙඩ හදන විෂබීජ එක්ක සටන් කරනවා. ඒත් මේකෙදි වෙන්නේ, ඒ සොල්දාදුවන්ට පොඩි වැරදීමක් වෙලා, අපේම තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථියට පහර දෙන එක! හරියට 'ෆ්‍රෙන්ඩ්ලි ෆයර්' එකක් වගේ. ඇයි මෙහෙම වෙන්නේ කියලා හරියටම දන්නේ නැතත්, ඔයා ගැබ් ගන්න කලින් ඉඳලම ඔයාගේ ඇඟේ පොඩි autoimmune දුර්වලකමක් තිබුණා නම්, බබා ලැබුණාම ඒක මතු වෙන්න පුළුවන්.

🎯 කාටද මේක හැදෙන්න වැඩි අවදානමක් තියෙන්නේ? මේක කාට හැදෙයිද කියලා හරියටම කියන්න බෑ, ඒත් මේ අයට චාන්ස් එක ටිකක් වැඩියි: කලින් බබෙක් ලැබුණාම මේක හැදිලා තියෙනවා නම්. ඔයාට Type 1 diabetes (ඒකත් autoimmune සීන් එකක්) තියෙනවා නම්. ඔයාගේ පවුලේ කාටහරි, නැත්නම් ඔයාට කලින් තයිරොයිඩ් අවුලක් තිබිලා තියෙනවා නම්. ගැබ් ගන්න කලින් ඉඳලම අර කිව්ව 'වැරදි ප්‍රතිදේහ' (anti-thyroid antibodies) ඇඟේ තිබිලා තියෙනවා නම් (සමහරවිට ඔයා ඒක දන්නෙත් නැතුව ඇති).

🧑‍⚕️ දොස්තරලා මේක හොයාගන්නේ කොහොමද? දොස්තර මහත්තයා ඔයාගෙන් විස්තර අහලා, ඔයාව චෙක් කරලා, ලේ ටෙස්ට් එකක් (blood test) කරයි. ඒකෙන් තයිරොයිඩ් හෝමෝන (T3, T4, TSH) කොහොමද කියලා බලනවා. ගොඩක් වෙලාවට මේ ටෙස්ට් එකෙන්ම ලෙඩේ අල්ලගන්න පුළුවන්. Graves’ disease වගේ වෙන ලෙඩ වලින් මේක වෙන් කරලා අඳුනගන්නත් මේක උදව් වෙනවා.

💊 මොනවද තියෙන ප්‍රතිකාර? බය වෙන්න එපා, මේකට ප්‍රතිකාර තියෙනවා! ගොඩක් අයට ලොකුවට දැනෙන්නේ නැත්නම් බෙහෙත් ඕන වෙන්නෙත් නෑ. ඒත් ලක්ෂණ ටිකක් සැර නම්, දොස්තර බෙහෙත් දෙයි. ඔයා බබාට කිරි දෙන කෙනෙක් නම්, ඒක අනිවාර්යයෙන්ම කියන්න ඕන. එතකොට ඔයාටයි බබාටයි දෙන්නටම හරියන බෙහෙත් දෙයි. තයිරොයිඩ් එක ඕනවට වඩා වැඩ (Hyperthyroidism) නම්: Corticosteroids (Prednisone වගේ) හරි Beta-blockers හරි දීලා අර දඟලන ගතිය අඩු කරනවා. තයිරොයිඩ් එක හරියට වැඩ නැත්නම් (Hypothyroidism): තයිරොයිඩ් හෝමෝන් ටැබ්ලට් (thyroid hormone replacement therapy) මාස 6ක් අවුරුද්දක් විතර බොන්න වෙයි. තයිරොයිඩ් එක ආයෙත් නෝමල් වුණාම බෙහෙත් ටික ටික අඩු කරලා නවත්තන්න පුළුවන්. දොස්තර දිගටම ඔයාගේ හෝමෝන් ලෙවල් චෙක් කරයි.

⏳ මේක හැමදාටම තියෙන දෙයක්ද? ගොඩක් වෙලාවට (අම්මලා 10න් 7ක් 8ක් විතර) මේක ටික කාලෙකින් හොඳ වෙනවා. තයිරොයිඩ් එක ආයෙත් ඉස්සර වගේ වැඩ කරන්න පටන් ගන්නවා, බෙහෙත් ඕන වෙන්නේ නෑ. ඒත් පොඩි ගාණකට (10න් 2ක් 3ක් විතර) අර තයිරොයිඩ් එක ස්ලෝ වුණ ගතිය (Hypothyroidism) දිගටම තියෙන්න පුළුවන්. එයාලට ඉතින් දිගටම හෝමෝන් බෙහෙත් බොන්න වෙනවා. මේක හැදුණොත්, පස්සේ කාලෙක වෙන තයිරොයිඩ් අවුල් (Hypothyroidism, Goiter - ග්‍රන්ථිය ලොකු වෙන එක) එන්න පොඩි චාන්ස් එකක් තියෙනවා.

💪 සුව වෙන්න කොච්චර කල් යනවද? මේක හොඳ වෙන්න සාමාන්‍යයෙන් අවුරුද්දක්, අවුරුදු එකහමාරක් විතර යන්න පුළුවන්. ලක්ෂණ පටන් අරන් මාස 12-18ක් ඇතුළත ගොඩක් වෙලාවට තයිරොයිඩ් එක නෝමල් වෙලා, බෙහෙත් ඕන නැතිවෙයි.

🤰 මේක හැදුණට පස්සේ ආයෙත් බබෙක් හදන්න පුළුවන්ද? අනිවාර්යයෙන්ම! මේක හැදුණා කියලා ආයෙ බබෙක් හදන්න බැරිවෙන්නේ නෑ. ගොඩක් අම්මලා ඊටපස්සේ කිසි අවුලක් නැතුව ආයෙත් බබාලා හදනවා. හැබැයි, ආයෙත් බබෙක් ගැන හිතනවා නම්, ඔයාට කලින් මේක තිබුණා කියලා දොස්තරට කියන්නම ඕන. මොකද, කලින් Postpartum Thyroiditis තිබුණ අයට (100න් 20කට විතර) ඊළඟ බබා හම්බවෙද්දිත් මේක ආයෙත් එන්න පුළුවන්. එතකොට දොස්තරට පුළුවන් ඔයාව හොඳට බලාගන්න.

🗣️ දොස්තරගෙන් මහත්තයාගෙන් මොනවද අහගන්න ඕනේ? දොස්තරව හම්බවුණාම මේ ටික අහගන්න හොඳේ: මට වෙන තයිරොයිඩ් ලෙඩක් හරි autoimmune අවුලක් හරි තියෙනවද? මොනවද මට දෙන බෙහෙත්? මම කිරි දෙන නිසා, මටයි බබාටයි දෙන්නටම හරියන බෙහෙත් මොනවද? කවදා විතර බෙහෙත් අඩු කරන්න පුළුවන් වෙයිද? ආයෙ චෙක් කරන්න එන්න ඕන කොහොමද? ආයෙත් තයිරොයිඩ් අවුලක් වගේ දැනුණොත් මොනවද මම බලන්න ඕන ලක්ෂණ? ගොඩක් අම්මලා මේ ලක්ෂණ ආවම, 'අනේ මේ බබා ලැබුණම වෙන දේවල්නේ' කියලා දොස්තර කෙනෙක් හම්බවෙන්න පරක්කු වෙනවා. ඇත්තටම, අලුත උපන් බබෙක් බලාගන්නකොට මහන්සිය, ඇඟපත රිදෙන එක Hypothyroidism ලක්ෂණ වගේමයි. ඒත්, මේවා සනීප වෙන්නේ නැත්නම්, 'මම කොහොමහරි මේක දරාගන්න ඕන' කියලා දුක් විඳින්න එපා. සමහරවිට ප්‍රශ්නේ තියෙන්නේ ඔයාගේ තයිරොයිඩ් එකේ වෙන්න පුළුවන්. පොඩි ලේ ටෙස්ට් එකකින් ඒක හරියටම දැනගන්න පුළුවන්. ඔයාට හොඳින් ඉන්න, අලුත් බබා එක්ක ජීවිතේ ලේසියෙන් ගෙවන්න උදව්වෙන බෙහෙත් තියෙනවා. තමන් ගැනත් හිතන්න ඕන හොඳේ!

📌 අන්තිමට මතක තියාගන්න ඕන වැදගත්ම දේවල් ටික: (Postpartum Thyroiditis) කියන්නේ බබා ලැබිලා පළවෙනි අවුරුද්ද ඇතුළත එන්න පුළුවන් තයිරොයිඩ් එකේ අවුලක්. මුලින් තයිරොයිඩ් එක ඕනවට වඩා වැඩ කරලා (Hyperthyroidism), පස්සේ වැඩ නොකර ඉන්න (Hypothyroidism) පුළුවන්. හැමෝටම මේ දෙකම එන්නේ නෑ. ලක්ෂණ (විශේෂයෙන්ම Hypothyroidism වලදී එන තද මහන්සිය, බර වැඩිවීම, හිත වැටීම, මලබද්ධය, කිරි අඩුවීම) 'බබා ලැබුණම වෙන සාමාන්‍ය දේවල්' කියලා හිතලා අතාරින්න එපා. මේකට හේතුව අපේ ඇඟේ ප්‍රතිදේහවලින්ම තයිරොයිඩ් එකට පහර දෙන එක. ලේ ටෙස්ට් එකකින් ලෙඩේ අල්ලගන්න පුළුවන්. ගොඩක් වෙලාවට මේක ටික කාලෙකින් හොඳ වෙනවා, බෙහෙත් වලින් සනීප කරන්න පුළුවන්. කිරි දෙන අම්මලාටත් ආරක්ෂිත බෙහෙත් තියෙනවා. ඔයාට මේ වගේ ලක්ෂණ තියෙනවා නම්, බය නැතුව දොස්තර කෙනෙක්ව හම්බවෙලා කතා කරන්න. ඉක්මනට අඳුනගන්න තරමට, ඔයාට ඉක්මනට සහනයක් ලැබෙනවා. මේ විස්තරේ ඔයාට වැදගත් වුණා නම්, ඒක තමයි මගේ සතුට. මේක දන්නේ නැති තව අම්මලා ඇතිනේ, ඉතින් ඔයාගේ යාළුවොත් එක්කත් මේක ශෙයාර් කරන්න අමතක කරන්න එපා හොඳේ

Dr.Priya